Sáng ngày 15/11, Trường Đại học Khoa học tự nhiên, ĐHQG-HCM đã tổ chức khai mạc Triển lãm “Thân cây kể chuyện đường phố”, một hoạt động khoa học – giáo dục kết nối tri thức sinh học với câu chuyện phát triển đô thị bền vững. Sự kiện do Bộ môn Sinh thái – Sinh học Tiến hóa, Khoa Sinh học – Công nghệ Sinh học phối hợp với Thảo tập viện PHH, Không gian Bảo tàng Tự nhiên, Nhóm nghiên cứu cây xanh đô thị và FBB Green thực hiện.
Trong bối cảnh đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ, cây xanh – những thực thể sống hiện diện trong đời sống hằng ngày – đang trở thành chủ đề thu hút sự quan tâm của các nhà quản lý, giới khoa học và cộng đồng. Sau phần phát biểu khai mạc của Ban Tổ chức, chương trình bước vào hai bài trình bày chuyên môn của Ông Nguyễn Thanh Sơn (Công ty Cây xanh, Sở Xây dựng TP. Hồ Chí Minh) và TS. Nguyễn Thị Lan Thi (Nhóm nghiên cứu cây xanh đô thị, Trường ĐH Khoa học tự nhiên), mang đến những phân tích trọng yếu về quản lý, chăm sóc và đảm bảo an toàn cho cây xanh đường phố – một lĩnh vực đòi hỏi dữ liệu chính xác, tư duy liên ngành và quan sát dài hạn.
Ông Nguyễn Thanh Sơn chỉ ra thách thức lớn nhất của hệ thống cây xanh đô thị hiện nay: không gian phát triển rễ đang bị thu hẹp nghiêm trọng. Mật độ hạ tầng ngầm – điện, nước, cáp viễn thông, thoát nước – dày đặc dưới mặt đường khiến rễ không thể phát triển theo nhu cầu tự nhiên. Nhiều cây buộc phải sinh trưởng trong trạng thái “thỏa hiệp”, mất cân bằng sinh trưởng và trở nên dễ tổn thương trước tác động của thời tiết. Từ các trường hợp ngã đổ đã được thống kê, ông Sơn phân tích rằng phần lớn rủi ro xuất phát từ hệ rễ bị bó chặt hoặc bị cắt xén trong quá trình thi công hạ tầng. Đặc biệt, các loài cây tán lớn cần khoảng không gian rễ mở rộng 30–40 m để duy trì sự vững chắc; khi không đạt được điều kiện tối thiểu này, rủi ro sẽ tích tụ theo thời gian. Nhận định này đặt ra yêu cầu cấp thiết trong quy hoạch cây xanh, từ khâu chọn loài đến bố trí hệ thống hạ tầng phù hợp.
Ở góc độ khoa học, TS. Nguyễn Thị Lan Thi cung cấp bức tranh vi mô về sinh lý cây xanh – nơi những biến đổi quan trọng diễn ra thầm lặng nhưng phản ánh mức độ suy giảm sức khỏe của cây một cách chính xác. Bằng nhiều năm thu thập và phân tích dữ liệu, TS. Lan Thi cho thấy các dấu hiệu suy yếu thường xuất hiện sâu trong thân và rễ trước khi biểu hiện ra bên ngoài. Đặc biệt, bà phân tích cơ chế gây hại của các nhóm nấm mục ruỗng, vốn có thể tồn tại và phát triển trong thân gỗ từ 5 đến 10 năm mà không để lại dấu vết bề mặt. Khi cấu trúc gỗ bị phá hủy đến mức nhất định, sức chịu tải của cây giảm mạnh, dẫn đến nguy cơ gãy đổ ngay cả trong điều kiện thời tiết bình thường. Để đánh giá mức độ an toàn của cây, TS. Lan Thi nhấn mạnh tầm quan trọng của các kỹ thuật chuyên sâu như khoan thăm dò (resistograph) nhằm đo mật độ và chất lượng gỗ, siêu âm thân cây (sonic tomography) để phát hiện khoang rỗng và vùng gỗ suy yếu và phân tích vi sinh vật nhằm xác định các tác nhân gây mục. Những công cụ này giúp phát hiện các rủi ro tiềm ẩn mà quan sát bằng mắt thường không thể nhận diện, đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng cơ sở dữ liệu khoa học phục vụ công tác quản lý.
Ông Nguyễn Thanh Sơn (Công ty Cây xanh, Sở Xây dựng TP. HCM) và TS. Nguyễn Thị Lan Thi (Trường ĐH Khoa học tự nhiên) trình bày về quản lý, chăm sóc và đảm bảo an toàn cây xanh đường phố.
Cả hai diễn giả thống nhất rằng cây xanh phải được nhìn nhận như một cơ thể sống có giới hạn sinh học, thay vì chỉ là “hạ tầng xanh” có thể thích ứng vô điều kiện. Mỗi quyết định liên quan đến thi công đường sá, lắp đặt cáp, nạo vét hệ thống thoát nước hay cải tạo mặt đường đều để lại dấu vết lâu dài lên cấu trúc và sức chống chịu của cây. Những phân tích này giúp phác họa mối tương tác đa chiều giữa cây xanh và môi trường đô thị – không chỉ liên quan đến sinh thái, mà còn tác động trực tiếp đến kinh tế – xã hội và an toàn cộng đồng. Đây là nền tảng để phát triển các mô hình quản lý cây xanh bền vững dựa trên bằng chứng khoa học và sự hợp tác giữa nhà trường, cơ quan quản lý, chuyên gia và cộng đồng.
Không gian triển lãm mang đến cho người tham quan trải nghiệm trực quan về vòng đời và sức khỏe của cây xanh đường phố. Các mẫu vật từ Nhãn, Long não, Mít, Lê-ki-ma… được trưng bày kèm giải thích chi tiết về vòng sinh trưởng, vết mục ruỗng, dấu tích côn trùng hay sự thay đổi mô gỗ. Mỗi mẫu thân cây trở thành một “trang nhật ký” kể lại câu chuyện sinh thái, thời tiết và tác động con người. Người xem có thể quan sát cấu trúc gỗ, đo chu vi thân cây, trao đổi với các nghiên cứu viên về đặc điểm sinh học của từng loài và lý do các cây này được đốn hạ trong quá trình bảo đảm an toàn. Hoạt động này không chỉ giúp minh họa sinh động cho những phân tích khoa học được chia sẻ trong phiên trao đổi mà còn tạo nên sự kết nối cảm xúc giữa con người và cây xanh – những “người bạn đường phố” âm thầm góp phần định hình ký ức đô thị.
Các mẫu vật được trưng bày tại triển lãm.
Triển lãm tiếp tục diễn ra đến ngày 23/11/2025 tại cơ sở Nguyễn Văn Cừ và trên nền tảng trực tuyến của Không gian Bảo tàng Tự nhiên, với các hoạt động tham quan, trao đổi cùng nghiên cứu viên và chương trình check-in dành cho khách tham dự. Thông qua sự kiện “Thân cây kể chuyện đường phố”, Trường Đại học Khoa học tự nhiên, ĐHQG-HCM tiếp tục khẳng định vai trò của Nhà trường trong việc kết nối tri thức hàn lâm với thực tiễn đô thị, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò của khoa học trong quản lý và bảo tồn cây xanh, hướng đến một môi trường đô thị an toàn, bền vững và hài hòa với thiên nhiên.
PMN